नेपालको सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक वा अन्य जुनसुकै विषय उठान गरी जागरण पैदा गर्न यो ब्लग सहायक बनोस्।
Saturday, August 20, 2022
Sunday, July 24, 2022
Sunday, January 16, 2022
पढेर पार लाग्छ
शम्भु सुस्केरा
स्कुल कलेज पढ्दा दिक्दारी पोख्थ्यौँ
'पढेर पार लाग्दैन' भनेर । जब पढ्दापढ्दा दिक्क लाग्थ्यो वा जति पढे पनि दिमागमा
घुस्दैनथ्यो अनि निस्किन्थ्यो मुखबाट यस्तो प्रतिक्रिया। सायद पढाइमा औसतस्तरका
सबै विद्यार्थीलाई यस्तै लाग्ला ।
'तैँले पढेर खाँदैनस्' आफ्ना बालबालिकाले पढ्न
अल्छी गरे वा परिक्षामा कम नम्बर ल्याए भने अभिभावकले पनि यसो भनेको सुनिन्छ । तर
पनि नपढी धर छैन । त्यसैले त पढेर कहिले सकिएला भन्ने चिन्ता सबै विद्यार्थीको तनावको
विषय हुन सक्छ ।
बाध्यात्मक पढाइमा यस्तो लागे पनि रहरको पढाइमा
यस्तो हुँदैन । रहरको पढाइ भनेको आफूलाई मन परेको, पाठ्यपुस्तक भन्दा बाहिरको
पुस्तक पढ्नु हो । औपचारिक पढाइ सकेपछि मन परेको पुस्तक फुर्सदमा वा फुर्सद निकाले
पढ्दाको मजा अर्कै हुन्छ ।
केही वर्षदेखि पुस्तक पसलेको व्यापार कम भएको छ
भने इन्टरनेट कंपनी र मोबाइल कंपनीको व्यापार बढेको छ भन्ने कुरा सहजै अनुमान गर्न
सकिन्छ ।
पुस्तक, मोबाइल र इन्टरनेले दिने लाभ एकै हो त ?
गहन बहस गर्न सकिन्छ यस विषयमा । तर्क क्षमता भएकाले जुनसुकै विषयको पक्ष लिए पनि
बहस जित्न सक्छन् ।
तर सत्य यो होइन । पुस्तक पुस्तक नै हो पुस्तकलाई
हराउन प्रविधिले सक्दैन । बरू कतिपय अवस्थामा प्रविधिले मानिसको क्षमतामा ह्रास
ल्याएको छ ।
यात्रा गर्दासमेत पुस्तक पढेको देखिने
पश्चिमाहरुले प्रविधिको उपयोग गरिसकेर, स्वाद चाखिसकेर पुस्ततिर नै फर्किएका हुन्
भन्न सकिन्छ । पुस्तकले दिने आनन्द अन्त नभेटेर पनि उनीहरूले यसैलाई प्रेम गरेका
हुन् भन्न सकिन्छ । तर मसँग यसकाबारेमा कसैले तयार पारेको रिपोर्ट चाहिँ छैन । पाठकलाई
खोजको विषय बन्न सक्छ ।
अनुभवका आधारमा भन्न सकिने केहो भने प्रविधिको
अधिक प्रयोगले मानिसको रचनात्मक क्षमता घटाउने मात्र होइन मानसिक र शारिरीक
स्वाश्यमा समेत नकारात्मक असर गर्छ ।पुस्तक पढ्ने बानीले यसको ठिक उल्टो प्रभाव
पार्दछ ।
त्यसैले बानी छुटेको छ भने पनि पुस्तक पढ्न थालौँ
। सुचना प्रविधिको यो युगमा एउटा डिभाइसले संसारका सबै कुरा दिन्छ । थप मूल्य
तिरेर किन अनेक थरी पुस्तक किन्नु ? सामान्य सत्य जस्तो लागे पनि यो पूर्ण सत्य
होइन । पुस्तक मानषपटल र घर दुवै स्थानमा सङ्ग्रहित गर्न सकिने सम्पति हो ।
प्रविधिको कहिल्यै भर हुँदैन ।
सामान्यतया डिभाइस वा पुस्तक जेमा पढे पनि
पढाइबाट प्राप्त हुने कुरा समान हो । तर त्यसको सकारात्मक र नकारात्मक प्रभावको
बारेमा माथि भनियो । तपाईले थप खोज गर्न सक्नुहुनेछ ।
अब चर्चा गरौँ । पढ्नु र नपढ्नुको भेद । वा
पढ्नु, सुन्नु वा हेर्नुबाट पाइने आनन्दको भेद ।
पढ्नेहरुको शब्द भन्डार बढ्ने त छँदै छ सूचना र
ज्ञानको भण्डार समेत बढ्दछ । पुस्तक र फुर्सद छ भने जहाँ जतिबेला पनि पढ्न सकिन्छ
। कहीँ कसैलाई पर्खिनुपर्दाको दिक्दारमा बाटोमा उभिएरै समयको सदुपयोग गर्न पनि
सकिन्छ । अध्ययनले मानसिक सक्रियता र सिर्जनात्मक क्षमता पनि बढाउँछ । कहिले कहिँ
कसैको एउटा कविता पढ्दा अर्को सुन्दर कविता जन्मिएका उदाहरणहरू धेरैसँग छन् ।
त्यसैले जज वर्नार्ड शले भनेका होलान् एउटा पुस्तक लेख्न सयओटा पुस्तक पढ ।
मानिस तनाव व्यवस्थापनका लागि अनेक तरिका खोज्छ ।
तर अध्ययन गर्नेहरू स्वयंमा कम चिन्तित हुन्छन् भनिन्छ । उनीहरू आफूलाई आइपरेको
जस्तोसुकै अप्ठ्यारोबाट आफूलाई बाहिर निकाल् सक्छन् नै अरुलाई पनि असहज परिस्थितिबाट
सहजतातिर लैजान सक्छन् । मुख्य कुरो त के हो भने संसारका प्रखरवक्ताहरूको वकृत्व क्षमता
सम्बन्धित विषयको व्यवस्थित अध्ययनबाटै बढेको हो ।
अध्यन गर्ने, टिपोट गर्ने, सम्झिने र लेख्ने
बानीले बोल्नका लागि समेत सहयोग गर्दछ । त्यसैले भनिन्छ पुस्तक ज्ञान र अनुभवको
श्रृङ्खला हो यसले जीवन बाँच्न त सिकाउँछ नै मृत्यु बुझ्न र त्यसलाई स्वीकार गर्न
समेत सहज बनाउँछ रे ।
के पढ्ने र कसरी पढ्ने भन्ने जिज्ञासा हुन सक्छ ।
पढ्नका लागि आफ्नो रुचीको विषय हुनुपर्दछ भने कतिपय अवस्थामा जीवन उपयोगी पुस्तक
पनि खोजेर पढ्नुपर्ने हुन्छ ।
कतिपय मानिसहरू आजकाल किताबको चाङको फोटो खिचेर
सामाजिक सञ्जालमा देखाउने गर्छन् । तर धेरै ओटा पुस्तक पढेर संङ्ख्याको रेकर्ड राख्नुभन्दा एउटा किताब
मिहिन ढंगले धेरै पटक पढ्दा कहिल्यै नबिर्सिने गरी महत्वपूर्ण कुरा सिकिन्छ ।
धेरैओटा खेल खेल्ने खेलाडिभन्दा लामो समय एउटै खेल खेलेको खेलाडिले राम्रो नतिजा
दिएका छन् ।
पढ्दा हतार नगरी पढ्ने, आफ्नै पुस्तक हो भने मन
परेको कुरा अण्डरलाईन गर्ने, अरुको मागेर पढेको भए कपिमा टिपोट गर्दै पढ्ने ।
पढेको कुरा एकछिन रोकिएर मनन गर्दै पढ्ने गर्दा दिमागमा छापिएर बस्न सक्छ । टिपोट गरेको
कुरा सङ्ग्रह गरेर राख्नाले पछि लेख्न र त्यस विषयमा बोल्न समेत सहयोग गर्दछ ।प्रखर
वक्ताहरू यसै गर्ने गर्दछन् ।
पढेर कति काम लाग्छ भन्ने कुरा के सोचले कसरी
पढिन्छ भन्ने कुराले पनि अर्थ राख्छ ।
त्यसैले पढ्दाखेरि सुचना पहिल्याउने भन्दा पनि त्यसबाट जीवन बदल्नका लागि उपयोग
गर्छु भन्ने सोच बनाएर पढ्न सके बढी फलदायी हुन्छ । पुस्तक अध्ययनका लाभ धेरै
रहेछन् भन्ने त थाहा भयो तर पढन अल्छि लाग्छ वा पढ्न रुचि नै हुँदैन के गर्ने
भन्ने प्रश्न उठ्न सक्छ । त्यसो हो भने जे गर्न मन लाग्दैन बारम्बार त्यही गरिरहने
हो भने एक दिन बानी बन्न सक्छ । त्यसका लागि रुटिन बनाएर नियमित एक्काईस दिनसम्म
दैनिक पढ्नाले पढ्ने बानीको विकास हुन्छ ।
पढदाखेरि एकान्तमा एक्लै वा समुहमा
चर्चा गर्दै जसरी रमाईलो हुन्छ त्यसरी पढने गर्नुपर्छ ।
'रिडर्स आर लिडर्स, लिडर्स सुड बी रिडर' यो सत्य
हो । त्यसैले भनिन्छ जसले अध्ययन र सिकाइलाई रोक्छ उसको सफलता पनि रोकिन्छ । यसमा
विवाद गर्नुपर्ने कारण छैन बरू अनुसरण गरियो भने आफ्नै हित हुनेछ ।
संसारलाई अगुवाइ गर्नेहरुले कितावमात्र होइन
विश्वलाई अध्ययन गर्दछन्, मानवको स्वाभावलाई अध्ययन गर्दछन् । आफूले अगुवाइ
गर्नुपर्ने विषयलाई अझ बढी अध्ययन गर्दछन् ।
सकेसम्म पुस्तक नै अध्ययनगरौँ । डिभाइस सजिलो
लाग्छ भने त्यसमा पनि अनलाइन वा डाउनलोड पढ्न सकिन्छ । तर एकसाथ लामो समय बसियो
भने शारिरीक समस्याहरु आउँछ भन्छन् चिकित्सकहरु यसलाई पनि ख्याल गरौँ । तर पढ्ने
वानीको विकास गरौँ । विनास नगरौँ ।
Subscribe to:
Posts (Atom)